Phải làm sao hiểu đúng về bệnh tiểu đường

Bệnh tiểu đường – kẻ giết người thầm lặng đang là căn bệnh phổ biến trong xã hội hiện nay. Tuy tỷ lệ tử vong cao chỉ đứng sau các bệnh ung thư và tim mạch nhưng nhiều người không hề biết mình đang mắc bệnh. Và nếu không có sự nhận thức và can thiệp kịp thời, bệnh tiểu đường sẽ trở thành một trong những nguyên nhân hàng đầu gây chết người vào năm 2030.

Bài viết dưới đây sẽ cung cấp các thông tin và một số triệu chứng của bệnh tiểu đường giúp bạn phát hiện sớm căn bệnh này nhằm có giải pháp chữa trị kịp thời.

Bệnh tiểu đường là gì

Tiểu đường hay bệnh đái tháo đường là một bệnh mãn tính, xảy ra khi lượng đường huyết (glucose máu) trong cơ thể tăng cao kèm theo các rối loạn chuyển hóa lipid, protid và glucid. Tình trạng này kéo dài có thể gây ra nhiều vấn đề nghiêm trọng cho cơ thể như ảnh hưởng đến: mắt, thận, thần kinh và tim mạch… nếu không được điều trị kịp thời.

Bệnh tiểu đường có những loại nào

Bệnh tiểu đường tuýp 1

Bệnh tiểu đường tuýp 1 hay tiểu đường phụ thuộc insulin, chiếm khoảng 5-10% tổng số người mắc bệnh tiểu đường. Bệnh thường gặp ở người trẻ dưới 30 tuổi, thể trạng gầy. Đây là chứng rối loạn tự miễn, khi đó hệ thống miễn dịch của cơ thể sẽ tấn công vào các tế bào tuyến tụy thay vì các yếu tố bên ngoài gây ra sự thiếu hụt insulin làm tăng lượng đường huyết.

Những người mắc bệnh tiểu đường type 1 sẽ sống suốt đời với căn bệnh này và phải tiêm insulin thường xuyên để kiểm soát bệnh.

Tiểu đường tuýp 1 thường gặp ở người trẻ tuổi

Bệnh tiểu đường tuýp 2

Bệnh tiểu đường tuýp 2 hay tiểu đường không phụ thuộc insulin, chiếm 90 – 95% tổng số ca mắc bệnh tiểu đường, là loại tiểu đường phổ biến nhất. Bệnh thường xuất hiện ở người trưởng thành trên 40 tuổi, nhưng do tỷ lệ béo phì tăng cao nên hiện nay ngày càng nhiều người trẻ tuổi mắc bệnh. Là tình trạng đề kháng insulin của cơ thể và tuyến tụy không thể tạo ra đủ lượng insulin để vượt qua sự đề kháng này.

Thay vì di chuyển vào các tế bào để tạo ra năng lượng, đường lại tích tụ trong máu làm tăng đường huyết dẫn đến bệnh tiểu đường.

Người lớn tuổi, béo phì dễ bị bệnh tiểu đường tuýp 2

Bệnh tiểu đường thai kỳ

Thường gặp ở phụ nữ mang thai ba tháng giữa thai kỳ, bệnh chiếm khoảng 4% trong tổng số phụ nữ mang thai. Bệnh gây ra nhiều vấn đề cho cả bà mẹ và trẻ sơ sinh nếu không được điều trị kịp thời. Phụ nữ lớn tuổi mang thai có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường thai kỳ cao hơn những người khác. Tuy nguy hiểm nhưng bệnh tiểu đường thai kỳ thường biến mất sau khi chuyển dạ.

Phụ nữ mang thai dễ bị tiểu đường thai kỳ

Nguyên nhân gây bệnh tiểu đường các loại

Nguyên nhân gây bệnh tiểu đường tuýp 1

• Do di truyền: yếu tố di truyền đóng vai trò quan trọng trong việc xác định ai có khả năng phát triển bệnh tiểu đường tuýp 1. Một số biến thể của đoạn gen hay vài nhóm gen tạo ra những protein cần thiết cho hoạt động tế bào khi tương tác với nhau sẽ tạo ra nguyên nhân chính gây bệnh tiểu đường.

• Do hệ thống miễn dịch: tế bào bạch cầu trong hệ thống miễn dịch tấn công vào tế bào beta của đảo tụy làm cho tuyến tụy bị suy giảm và mất đi chức năng sản xuất insulin.

• Do yếu tố môi trường, các loại thực phẩm hàng ngày, vi khuẩn, virus hay các độc tố gây phá hủy tế bào beta trong tuyến tụy.

Nguyên nhân gây bệnh tiểu đường tuýp 2

• Do thể trạng: cơ thể trở nên đề kháng với insulin hoặc tuyến tụy không sản xuất đủ insulin để vận chuyển glucose vào tế bào.

• Do tuổi tác: tỷ lệ mắc bệnh đái đường tuýp 2 tăng theo độ tuổi, tuy nhiên trong những năm gần đây, những người trẻ tuổi thuộc mọi chủng tộc đều có nguy cơ mắc bệnh.

• Do thừa cân, béo phì và lười vận động: đây là nguyên nhân chủ yếu gây bệnh tiểu đường tuýp 2. Khi thừa cân và ít vận động, lượng calo dư thừa trong cơ thể sẽ gây tình trạng kháng insulin. Theo thời gian, tuyến tụy suy yếu dần và mất khả năng sản xuất insulin để ổn định lượng đường trong máu.

• Do stress: tình trạng căng thẳng kéo dài làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường. Bên cạnh đó, một số thuốc điều trị bệnh thần kinh, đặc biệt là stress tâm lý có thể là yếu tố nguy cơ thúc đẩy bệnh tiểu đường.

• Do hút thuốc lá: làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường tuýp 2 cao hơn những người bình thường 14%.  Khói thuốc cũng ảnh hưởng đến tình trạng đề kháng insulin và làm giảm khả năng sản xuất insulin của tuyến tụy.

Nguyên nhân gây bệnh tiểu đường thai kỳ

• Do nội tiết: hormone tiết ra bởi nhau thai giúp cho thai nhi phát triển sẽ đề kháng với insulin làm rối loạn mức đường huyết. Nếu tuyến tụy không thể sản sinh đủ lượng insulin cơ thể cần sẽ gây bệnh tiểu đường thai kỳ.

• Do di truyền: gia đình có gen di truyền hoặc tiền sử mắc bệnh tiểu đường sẽ khiến cho phụ nữ dễ bị tiểu đường thai kỳ hơn.

Triệu chứng của bệnh tiểu đường

• Đi tiểu nhiều: thường xuyên đi tiểu hoặc lượng nước tiểu nhiều hơn người bình thường. Do glucose niệu thẩm thấu làm tăng lượng nước tiểu ở người bệnh.
• Uống nước nhiều:  khi lượng đường trong máu tăng lên, kèm theo việc đi tiểu nhiều dẫn đến mất nước làm kích hoạt trung tâm khát ở vùng hạ đồi, làm cho bệnh nhân luôn có cảm giác khát và uống nước liên tục.
• Cảm thấy đói và ăn nhiều: do cơ thể không thể sử dụng đường để cung cấp năng lượng làm cho bệnh nhân nhanh đói chỉ sau bữa ăn một thời gian ngắn.
• Sụt cân nhanh: dù ăn uống nhiều hơn bình thường, nhưng không sử dụng glucose để tạo năng lượng nên cơ thể buộc phải tăng cường thoái hóa protid và lipid để bù vào làm cho bệnh nhân sụt cân nhanh chóng.
• Ngứa ran hoặc tê bì tay chân: cảm giác như kiến bò hoặc tê ở tay, ngón tay, bàn chân, ngón chân là dấu hiệu tổn thương thần kinh của bệnh tiểu đường, nhẹ có thể tê bì thoáng qua, triệu chứng nặng có thể gây sưng, đau.
• Tổn thương lâu lành:  do bệnh tác động đến hệ tuần hoàn và hệ miễn dịch, máu lưu thông khó, làm người bệnh lâu lành các vết thương hoặc nhiễm trùng.
• Nhìn mờ, nhòe, thấy chớp sáng hoặc vật bay qua: do lượng đường trong máu tăng cao gây dịch chuyển thủy tinh thể của mắt, khi lượng đường trong máu trở về mức bình thường hiện tượng này sẽ hết nếu được điều trị sớm.
• Bệnh về da: bị khô, ngứa ở vị trí các nếp gấp của da như ở vùng nách, cổ, bẹn… là một dấu hiệu của sự đề kháng insulin ở bệnh tiểu đường tuýp 2. Bệnh nhân còn dễ bị nhiễm nấm candida và các loại nấm khác.
• Mệt mỏi và cáu gắt: do phải thường xuyên thức giấc và vật lộn để bù lại lượng đường thiếu hụt nên bạn dễ nổi cáu và mệt mỏi.

Biến chứng của bệnh tiểu đường

• Tổn thương võng mạc mắt: các mạch máu nhỏ nuôi dưỡng võng mạc mắt bị tổn thương do đường máu tăng cao kéo dài gây biến chứng có thể dẫn đến mù lòa.

• Tổn thương thần kinh: bệnh gây tổn thương hệ thần kinh ngoại biên gồm bàn chân, cẳng chân, bàn tay và thần kinh tự chủ kiểm soát nhịp tim, tiêu hóa, chức năng tình dục…

• Loét bàn chân: nếu tổn thương thần kinh ngoại biên không được kiểm soát có thể dẫn đến nhiễm trùng bàn chân, kết hợp tuần hoàn máu kém làm chậm lành tổn thương, dẫn đến hoại tử và phải cắt cụt chi.

• Bệnh thận: đường huyết cao có thể làm tổn hại đến hệ thống mao mạch lọc cầu thận gây suy thận.

• Trên tim và mạch máu: làm tăng nguy cơ mắc các bệnh động mạch vành, nhồi máu cơ tim, đột quỵ, xơ vữa động mạch, huyết áp cao…

Biến chứng bệnh tiểu đường thai kỳ

Hầu hết những phụ nữ bị tiểu đường thai kỳ đều sinh con khỏe mạnh. Tuy nhiên, lượng đường trong máu không được điều trị hoặc không kiểm soát có thể gây ra các vấn đề sau:

• Thai nhi phát triển lớn hơn so với tuổi buộc mẹ phải sinh mổ. Do lượng đường dư trong cơ thể người mẹ có thể đi qua nhau thai, làm cho tuyến tụy của trẻ tăng tiết insulin. 
• Trẻ bị hạ đường huyết ngay sau khi sinh vì quá trình sản xuất insulin của trẻ tăng cao. Tuy nhiên, chỉ cần cho trẻ bú và tiêm truyền glucose, mức đường huyết sẽ trở lại bình thường.
• Trẻ sơ sinh có nguy cơ mắc bệnh béo phì và tiểu đường tuýp 2 khi trẻ lớn lên.
• Phụ nữ mang thai bị tiền sản giật gây nhiều biến chứng nghiêm trọng hoặc đe dọa tính mạng mẹ và con.
• Dễ mắc tiểu đường thai kỳ trong những lần mang thai tiếp theo và có nguy cơ cao bị bệnh tiểu đường tuýp 2 sau này.

Phương pháp điều trị bệnh tiểu đường

Điều trị bằng insulin và thuốc kết hợp:

Bệnh tiểu đường tuýp 1 cần tiêm insulin suốt đời thì tiểu đường tuýp 2 và tiểu đường thai kỳ cũng cần sử dụng insulin nếu ở mức độ nặng.

Thuốc tiêm Insulin

Dựa vào nồng độ đường huyết, cân nặng của người bệnh mà dùng loại, liều lượng, số lần tiêm insulin trong ngày sẽ khác nhau. Một số dạng insulin thông dụng:

• Insulin tác dụng nhanh (Rapid-acting insulin): có tác dụng ngay sau khi tiêm 5 phút, kéo dài trong 4 giờ.

• Insulin tác dụng dài hạn (Long-acting insulin): có tác dụng trong vòng 24 giờ sau khi tiêm.

• Insulin tác dụng trung bình (Intermediate insulin): có tác dụng sau 30-60 phút và duy trì hiệu quả trong 12 giờ sau khi tiêm.

 Tiêm insulin là giải pháp điều trị cho người bệnh tiểu đường

Nhóm thuốc điều trị khác

Người bệnh tiểu đường type 1 có thể cần phối hợp các thuốc sau để ngăn ngừa biến chứng:

• Thuốc điều trị tăng huyết áp: thường sử dụng cho người bệnh tiểu đường có huyết áp cao hơn 140/80 mmHg.

• Thuốc Aspirin: giúp ngăn ngừa huyết khối ở những người bệnh có nguy cơ xuất hiện biến chứng tim mạch.

• Thuốc hạ cholesterol máu: sử dụng khi người bệnh bị rối loạn mỡ máu.

Bệnh nhân tiểu đường tuýp 2 sẽ được bác sĩ chỉ định dùng thuốc uống đơn lẻ hoặc kết hợp nhiều loại sau:

• Metformin (Glucophage) – giúp gan giảm sản xuất đường.
• Nhóm thuốc Sulfonyureas (sulfamid hạ đường huyết) – kích thích tuyến tụy tăng sản xuất và phóng thích insulin.
• Nhóm Acarbose (nhóm ức chế men alphaglucosidase) – ức chế men phân giải carbohydrates và làm giảm lượng đường huyết sau ăn.
• Nhóm thuốc khác: aspirin liều thấp, thuốc hạ huyết áp, giảm lipid máu như tiểu đường tuýp 1 để phòng ngừa biến chứng tim mạch.

Tuân thủ chế độ ăn uống khoa học và hợp lý

Nên duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, nhiều rau và hoa quả tươi, ít thực phẩm giàu carbohydrate. Những thức ăn giàu chất xơ có chỉ số đường huyết thấp.

Hạn chế thức ăn ngọt và những thức ăn chế biến từ bột, gạo.

Tập luyện thể dục thể thao thường xuyên:

Hoạt động thể lực đều đặn sẽ giúp hạ đường huyết và tốt cho tuyến tụy. Bạn có thể bắt đầu tập nhẹ nhàng ít nhất 30 phút mỗi ngày, sau đó tăng dần cường độ tập luyện và lựa chọn những bài tập thể dục nhẹ nhàng như đi bộ, bơi lội…

Nên ăn nhẹ trước khi tập để tránh hạ tình trạng hạ đường huyết đột ngột nếu bạn đang uống thuốc hạ đường huyết hoặc đang tiêm insulin.

Kết hợp chế độ ăn uống và tập luyện thể thao hợp lý giúp kiểm soát bệnh tiểu đường hiệu quả

Hiện nay, vẫn chưa có phương pháp nào trị dứt điểm bệnh tiểu đường. Do đó, khi có bất kỳ dấu hiệu nào của bệnh, bạn nên nhanh chóng tiến hành thăm khám để được bác sĩ kiểm tra và điều trị bệnh kịp thời.

Bên cạnh việc dùng thuốc điều trị, bệnh nhân nên chú ý đến chế độ dinh dưỡng và luyện tập hợp lý để kiểm soát lượng đường trong máu và giảm thiểu các biến chứng do bệnh tiểu đường gây ra.